Rak jelita grubego
Opis choroby
Rak jelita grubego jest nabłonkowym nowotworem rozwijającym się w okrężnicy lub odbytnicy. Pod względem budowy histologicznej 90% tej choroby stanowią gruczolakoraki, pozostałe 10% to raki płaskonabłonkowe, neuroendokrynne lub niezróżnicowane.
Nowotwór ten charakteryzuje się gwałtownym przebiegiem. Przeżycie uzależnione jest od stopnia zaawansowania choroby i wynosi powyżej 90% u chorych w pierwszym stopniu zaawansowania, natomiast tylko ok. 10% w stadium rozsiania.
Bez wątpienia najważniejszą metodą zmniejszającą ryzyko raka jelita grubego jest profilaktyka pierwotna, polegająca za kontrolowaniu i minimalizowaniu czynników ryzyka oraz profilaktyka wtórna pozwalająca na wczesne wykrycie i zapobieganie rozwojowi nowotworu, w tym przede wszystkim udział w badaniach przesiewowych.
Przyczyny
Rak jelita grubego przez długi okres czasu może nie dawać żadnych objawów. Niestety dolegliwości pojawiają się, gdy choroba jest bardzo zaawansowana. Dlatego tak ważna jest w tym zakresie właściwa profilaktyka.
Na zachorowalność wpływają czynniki genetyczne i środowiskowe: 5% raków jelita grubego jest uwarunkowanych genetycznie, 25% wskazuje na obciążenie rodzinne, 70% przypadków to zachorowania sporadyczne , w których decydującą rolę odgrywają czynniki środowiskowe.
Czynniki ryzyka rozwoju raka jelita grubego:
• wiek (powyżej 40 roku życia),
• dieta (wysokokaloryczna, bogata w tłuszcze zwierzęce, wysokie spożycie czerwonego mięsa),
• zespół metaboliczny,
• spożywanie alkoholu, palenie papierosów,
• brak aktywności fizycznej,
• niesamoistne zapalenia jelit,
• polipy gruczołowe jelita grubego,
• wcześniejsza zachorowalność na raka jelita grubego,
• zachorowalność na nowotwory złośliwe w rodzinie,
• zespoły polipowatości rodzinnej,
• dziedziczy rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością (HNPCC, zespół Lyncha).
Częstotliwość (zachorowalność)
Rak jelita grubego w strukturze zachorowalności zajmuje drugie miejsce wśród przyczyn zgonów na nowotwory. Niestety zapadalność i umieralność na ten nowotwór nadal rośnie.
Dane Głównego Urzędu Statystycznego w Polsce wskazują, iż nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów, zaraz po chorobach układu krążenia. Dla porównania w roku 2012 liczba zgonów z powodu nowotworów złośliwych żołądka, odbytnicy, złącza jelit i odbytu wyniosła 16 561 zgonów, a w roku 2016 zarejestrowano już 17 393 zgonów.
Największego przyrostu zachorowań na nowotwory jelita grubego należy się spodziewać u najstarszych kobiet i mężczyzn, po 65 roku życia.
Objawy choroby
Objawy choroby nie są charakterystyczne, zazwyczaj pojawiają się w zaawansowanym stadium choroby. Do typowych należą:
• jawne lub utajone krwawienie z przewodu pokarmowego,
• zmiana rytmu wypróżnień: biegunka z domieszką śluzu lub zaparcia,
• niedrożność jelit,
• anemia, bóle brzucha, utrata masy ciała, ogólne osłabienie,
• bolesność uciskowa jamy brzusznej, powiększenie wątroby, wodobrzusze.
Postępowanie w przypadku wystąpienia objawów
W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza specjalisty, w celu przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki.
Rozpoznanie i diagnoza
Rozpoznanie nowotworu jelita grubego opiera się na badaniu podmiotowym, przedmiotowym
oraz badaniach dodatkowych.
Podczas rozpoznania i diagnozy stosuje się badanie przedmiotowe jamy brzusznej, badanie per rectum (badanie przez odbyt), badanie endoskopowe (retroskopię, fiberosigmoidoskopię, kolonoskopię), biopsję materiału pobieranego podczas endoskopii.
Sposoby leczenia
Sposób leczenia uzależniony jest od stopnia zaawansowania choroby i jej umiejscowienia. Podstawową metodą leczenia jest resekcja odcinka jelita z guzem, z jednoczesnym usunięciem regionalnych węzłów chłonnych. Stosowana jest także chemioterapia pooperacyjna i radioterapia.
Po zakończeniu leczenia wykonywane są badania kontrolne w celu wczesnego wykrycia nawrotu choroby. W określonych odstępach czasu zlecane jest także wykonywanie kolonoskopii, USG lub TK jamy brzusznej i RTG klatki piersiowej.
Dieta w nowotworze jelita grubego
Dietoprofilaktyka i dietoterapia w nowotworach jelita grubego odgrywa znaczącą rolę.
Czynniki obniżające ryzyko:
• pokarmy bogate w błonnik pokarmowy – błonnik pobudza wzrost korzystnej mikroflory jelitowej, która wypiera bakterie gnilne z dolnych odcinków przewodu pokarmowego,
• mleko, produkty mleczne zawierające wapń,
• mięso, ale nie czerwone, w wersji gotowanej lub duszonej, najlepiej kurczak, indyk i ryby;
• żywność bogata w kwas foliowy i selen,
• żywność zawierająca witaminę D i E,
• owoce i warzywa niezawierające skrobi.
Czynniki podwyższające ryzyko:
• czerwone mięso,
• przetworzone mięso,
• napoje alkoholowe,
• żywność bogata w żelazo, tłuszcze zwierzęce, cukry proste.
Źródła:
[1] Bartnik W., Rak jelita grubego, [w:] Interna Szczeklika 2018, red. P. Gajewski i in., Medycyna Praktyczna, Kraków 2018, s. 1053-1056.
[2] Didkowska J., Wojciechowska U., Zatoński W., Prognoza zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe w Polsce do 2025 roku, „Nowotwory Złośliwe w Polsce w Roku” 2009.
[3] Margas G., Rak jelita grubego, [w:] Medycyna rodzinna : podręcznik dla lekarzy i studentów, red. A. Windaka, S. Chlabicz, A. Mastalerz-Migas, Wydawnictwo Termedia, Poznań 2015, s. 339-340.
[4] Leszczyńska K., Likos A., Irzyniec T., Leszczyński G., Wpływ badań przesiewowych na zmniejszenie śmiertelności z powodu raka jelita grubego, „Zdrowie i Dobrostan” 2013, nr 1, s. 115-132.
[5] Olejnik A., Tomczyk J., Kowalska K., Grajek W., Rola naturalnych składników diety w chemioprewencji nowotworów jelita grubego, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2010, nr 64, s. 175-187.
[6] Kałędkiewicz E., Doboszyńska A., Dietoprofilaktyka raka jelita grubego, „Onkologia w Praktyce Klinicznej” 2012, t. 8, nr 5, s. 171–177.
