Świnka (nagminne zapalenie przyusznic)
Opis choroby
Świnka, nazywana również mumpsem, to ostra choroba infekcyjna, która związana jest z zapaleniem ślinianek przyusznych, czasem z zajęciem trzustki, gonad (gruczołów płciowych i rozrodczych) i opon mózgowo-rdzeniowych. Choroba wywoływana jest przez RNA wirusy z grupy Paramyxoviridae.
Przyczyny
Choroba ta występuje w wieku dziecięcym. Przed wprowadzeniem szczepień ochronnych chorowały na nią głównie dzieci w wieku 2-15 lat, rzadko dorośli. Wirusy wywołujące chorobę przenoszone są przez człowieka drogą kropelkową, a także przez bezpośredni kontakt z chorym lub z przedmiotami skażonymi drobinami śliny. Okres wylęgania choroby wynosi 14-25 dni, a możliwość zakażenia 7 dni przed wystąpieniem objawów, do 9 dni po ich ustąpieniu.
Częstotliwość (zachorowalność)
W Polsce na świnkę chorują głównie dzieci w wieku 5-9 lat. Niemowlęta do 7-10 miesięcy są zwykle odporne, pod warunkiem, że matka chorowała na świnkę. Rzadko odnotowuje się zachorowanie w grupie noworodków i osób starszych. Zachorowalność według płci jest na porównywalnym poziomie.
Według danych GUS zachorowalność na świnkę spada. W roku 2013 zarejestrowano 2 436 osób, natomiast w roku 2017 odnotowano już o 776 przypadków mniej. Dane te potwierdzają również statystyki Departamentu Zapobiegania oraz Zwalczania Zakażeń i Chorób Zakaźnych u Ludzi GIS.
Objawy
Chorzy najczęściej zgłaszają takie dolegliwości jak:
· bóle mięśni, głowy, osłabienie, brak apetytu, dreszcze, gorączkę,
· czasem występują nudności, wymioty i krwawienie z nosa,
· po ok. 2 dniach pojawiają się: ból, obrzęk jednej lub obu ślinianek przyusznych (30-40% zakażonych),
· podczas badania stwierdza się obrzęk, zaczerwienie okolicy ujścia przewodu śliniankowego, stan zapalny błony śluzowej gardła i wewnętrznej strony policzków.
Choroba zazwyczaj przebiega łagodnie i mija po okresie 7-10 dni.
U mężczyzn choroba może przebiegać w postaci zapalenia jądra i najądrza. Obserwowane jest zaczerwienienie i obrzęk jądra, występowanie bólu, z promieniowaniem do krocza. Ból ten nasila się w trakcie poruszania się. Przebyta świnka u mężczyzn może być przyczyną niepłodności.
U kobiet natomiast może pojawiać się zapalenie jajników, objawiające się bólami podbrzusza. Nie powoduje niepłodności.
Nietypowe postaci świnki związane mogą być także z zapaleniem trzustki, zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i zapaleniem ucha. Rzadkimi postaciami świnki są: zapalenie tarczycy, nerwu wzrokowego, gruczołu łzowego, zapalenie stawów czy śródmiąższowe zapalenie płuc.
Postępowanie w przypadku wystąpienia objawów
Objawy świnki często można pomylić z objawami grypowymi, dlatego ważna jest wizyta lekarska potwierdzająca diagnozę.
Rozpoznanie i diagnoza
Rozpoznanie ustalane jest zwykle na podstawie zaobserwowanych objawów u pacjenta. W celu pewnego rozpoznania przydatne może być badanie wirusologiczne. Możliwe, ale rzadkie są zachorowania osób uprzednio zaszczepionych, zwłaszcza w wyniku bliskiego i intensywnego kontaktu z osobą chorą.
Sposoby leczenia
W przypadku świnki leczy się tylko objawy. W razie potrzeby stosowane są leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe. Chorzy powinni zastosować nawadnianie doustne i płukanie ust. Wskazane jest także, aby unikać kwaśnych potraw.
Powikłania
Powikłania występujące wskutek przebiegu świnki występują częściej u dorosłych niż dzieci. Wśród powikłań wymienia się:
· zapalenie jądra skutkujące upośledzeniem funkcji plemnikotwórczych,
· zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu: głuchota typu odbiorczego, padaczka, porażenie, wodogłowie,
· inne, występujące rzadko:
neurologiczne: zespół Gullaina i Barrégo, poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego, polineuropatie, zapalenie błędnika, porażenie nerwu twarzowego,
okulistyczne: zapalenie spojówek, twardówki, rogówki,
hematologiczne: małopłytkowość,
zapalenie stawów,
zapalenie mięśnia sercowego,
zachorowanie w I trymestrze ciąży zwiększa ryzyko samoistnego poronienia.
Zapobieganie
Podstawą zapobiegania zachorowania na świnkę jest stosowanie profilaktyki w postaci szczepień ochronnych zgodnie z kalendarzem szczepień. Szczepienia te zalecane są także osobom dorosłym, które nie chorowały na świnkę, zwłaszcza kobietom planującym ciążę.
W przypadku wystąpienia choroby zalecana jest kilkudniowa izolacja chorego (9 dni, licząc od pierwszego dnia pojawienia się obrzęku ślinianek).
Źródła:
[1] Główny Urząd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych.
[2] Dubiel B., Wybrane choroby wirusowe, [w:] Interna Szczeklika 2018, red. P. Gajewski i in., Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2018, s. 2380-2382.
[3] Panasiuk B., Świnka, [w:] Medycyna rodzinna : podręcznik dla lekarzy i studentów, red. A. Windaka, S. Chlabicz, A. Mastalerz-Migas, Wydawnictwo Termedia, Poznań 2015, s. 609-610.
