Zapalenie osierdzia
Opis choroby
Zapalenie osierdzia jest chorobą związaną z pierwotnym lub wtórnym procesem zapalnym jego blaszek, któremu towarzyszy gromadzenie płynu w worku osierdziowym.
Wyróżnia się 4 rodzaje zapalenia osierdzia: ostre, przetrwałe, nawracające oraz przewlekłe:
• ostre – rozpoznawane jest, gdy spełnione są przynajmniej 2 z 4 kryteriów: ból w klatce piersiowej o charakterze osierdziowym, objaw słuchowy w postaci tarcia osierdziowego diagnozowane podczas badania stetoskopem, charakterystyczny zapis podczas badania EKG, płyn osierdziowy;
• przetrwałe – to zapalenie osierdzia trwające bez objawów w czasie więcej niż 4-6 tyg., ale krócej niż 3 miesiące;
• nawracające – zawrót zapalenia po udokumentowanym wcześniejszym ostrym zapaleniu osierdzia (zazwyczaj nawrót taki następuje w ciągu 18-24 mies.);
• przewlekłe – trwające dłużej niż 3 miesiące.
Przyczyny
Zapalenie osierdzia może mieć różne podłoże:
• infekcyjne (wirusowe) powstałe na skutek namnażania się wirusów w komórkach blaszek osierdzia, prowadzać do zmian w osierdziu, a nawet w mięśniu sercowym;
• bakteryjne – występujące bardzo rzadko. Czynnikami predysponującymi są: immunosupresja, alkoholizm, sepsa, ropniak opłucnej, zapalenie wsierdzia, AIDS, operacje i urazy klatki piersiowej;
• gruźlicze – występuje tylko u kilku procent chorych, głównie z upośledzoną odpornością;
• zapalenie osierdzia występujące w przebiegu układowych chorób tkanki łącznej: twardzina układowa, toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów;
• pozawałowe;
• pooperacyjne – zespół po perikardiotomii, występuje nawet u 20% osób po operacyjnym pomostowaniu tętnic wieńcowych;
• mocznicowe – występujące u chorych z zaawansowaną niewydolnością nerek, poddawanych dializoterapii, leczonych hemodializami;
• nowotworowe – przerzuty nowotworowe (płuca, piersi, chłoniaki, czerniaki);
• urazowe – powstałe na skutek urazu klatki piersiowej, ciała obcego w przełyku, podczas operacji lub zabiegów przezskórnych;
• popromienne – występujące u chorych poddanych napromieniowaniu klatki piersiowej, głównie z powodu nowotworu śródpiersia lub raka piersi;
• polekowe odczyny osierdziowe – występujące rzadko;
• powstałe w skutek zaburzeń metabolicznych – niedoczynność tarczycy, mocznica, zespół hiperstymulacji jajników.
Częstotliwość (zachorowalność)
Zapalenie osierdzia stanowi ok 5% zgłaszanych przypadków wymagających pomocy doraźnej.
Objawy choroby
Podstawowe objawy zapalenia osierdzia to ból w okolicy zamostkowej lub przedsercowej promieniujący do pleców, szyi, ramion. Ból przybiera na sile w pozycji leżącej oraz przy wdechu i kaszlu. Często występuje gorączka lub stan podgorączkowy, bóle mięśni i stawów. Kolejnym objawem jest słyszalne tarcie osierdziowe podczas badania stetoskopem oraz objawy tamponady serca (gromadzenia wysięku w worku osierdziowym).
Postępowanie w przypadku wystąpienia objawów
W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów, należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu lub lekarza specjalisty, w celu przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki.
Rozpoznanie i diagnoza
Oprócz badania przedmiotowego i podmiotowego zalecane są dodatkowe badania laboratoryjne, EKG, RTG klatki piersiowej, echokardiografia, tomografia komputerowa w przypadku podejrzenia ropniaka osierdzia, badanie płynu osierdziowego, biopsja osierdzia.
Sposoby leczenia
Leczenie opiera się na podawaniu leków przeciwzapalnych. W przypadku chorych na ostre zapalenie osierdzia, obciążonych dużymi lub umiarkowanymi powikłaniami, wskazana jest hospitalizacja w celu ustalenia etiologii choroby, kontroli jej przebiegu i reakcji na zastosowane leczenie. W sytuacji nagromadzenia się płynu w worku osierdziowym, podejrzenia ropnia lub zmian nowotworowych wykonywana jest perikardiocenteza – nakłucie osierdzia i usunięcie zalegającego płynu.
Źródła:
[1] Tomkowski W., Kuca P., Choroby osierdzia, [w:] Interna Szczeklika 2018, red. P. Gajewski i in., Medycyna Praktyczna, Kraków 2018, s. 385-391.
[2] Leach O.A., van Boxel G.I. Choroby wewnętrzne, Wydawnictwo Edra Urban & Parner, Wrocław 2013.
[3] Woźnicka-Leśkiewicz L., Posadzy-Małaczyńska A., Zapalenie osierdzia, [w:] Medycyna rodzinna : podręcznik dla lekarzy i studentów, red. A. Windaka, S. Chlabicz, A. Mastalerz-Migas, Wydawnictwo Termedia, Poznań 2015, s. 262-263.
